Mentionsy

294. Historia geologiczna Gór Świętokrzyskich - dr Daniel Tyborowski

W ramach Środowego spotkania z Dziejami Ziemi zapraszamy na wykład dr. Daniela Tyborowskiego o historii geologicznej Gór Świętokrzyskich, 25 maja 2022 r.   

Góry Świętokrzyskie, obok Sudetów, są jednym z najstarszych łańcuchów górskich w Europie. Kilkukrotnie ulegały wypiętrzaniu, niszczeniu i zalewaniu przez morza. Zostały wypiętrzone 500 mln lat temu w kambrze, później w czasie kaledońskich ruchów górotwórczych na granicy syluru i dewonu. Następnie odmłodziła je orogeneza hercyńska (dolny karbon) i ponownie orogeneza alpejska.  

Mapa geologiczna Gór Świętokrzyskich to trzon paleozoiczny i obrzeżenie mezozoiczne.  

W Kambrze trzon paleozoiczny gór Świętokrzyskich podzielony jest na dwie duże jednostki regionalne - jednostkę kielecką (południowa część) i część łysogórską (północna część trzonu). Pomiędzy nimi znajduje się uskok (dyslokacja) świętokrzyska. Różnią się one stylem sedymentacji i poszczególnymi formacjami geologicznymi. Początek kambru to są skały mułowcowe, piaskowce, kwarcyty. 

W ordowiku działo się już dużo więcej niż w kambrze. Poza wspomnianymi formacjami (kielecką i łysogórską) pojawia się jednostka zbrzańska. Od początku ordowiku zaznacza nam się podział stref sedymentacji, podział basenów sedymentacyjnych na 3 części. Dominują łupki graptolitowe, skały węglanowe, wapienie, pojawia się typowa fauna bentosowa (trylobity i ramienionogi), konodonty (zimnolubne więc wskazujące na zlodowacenie).  

Początek Syluru to podniesienie poziomu wód Oceanu Globalnego po końcu zlodowacenia. Więc we wszystkich 3 jednostkach (kieleckiej, łysogórskiej i zbrzańskiej) to facje łupków graptolitowych. Potem w trakcie syluru poziom oceanu się obniża i pojawia się fauna, którą kojarzymy z dnem (między innymi trylobity). Koniec syluru to obniżenie się oceanu i tak zaczynamy dewon. W dewonie mamy ponownie podział na dwie jednostki - łysogórską i kielecką. To jest też ten okres kiedy Góry Świętokrzyskie przekraczają równik (wcześniej w kambrze, ordowiku i sylurze była to cały czas półkula południowa). 

Początek dewonu to piaskowce plakodermowe bogate w skamieniałości kręgowców (ryby pancerne, bezszczękowce, akantody, ryby mięśniopłetwe) - płytkie zbiorniki w których dochodziło do zjawisk sztormowych gdy szczątki różnych organizmów ze zbiornika były wyrzucane w jedno miejsce i tworzyły zlepy - piaskowce plakodermowe. Środkowy i późniejszy dewon to przejście z sedymentacji klastycznej do sedymentacji węglanowej.  

Karbon dolny to facja zwana kulmem czyli twory głębokowodne. Powstaje superkontynent Pangea i kiedy dochodzi do zderzenia wszystkich lądów, wypiętrzają się góry. Prawdopodobnie wtedy nie były jeszcze takie wysokie.  

Zapis kopalny permu to już klasyczny zapis erozji z gór. Perm w rejonie świętokrzyskim to czerwony spągowiec - zlepieńce i brekcje Trias dzieli się na 3 facje - pstry piaskowiec, wyżej wapień muszlowy i na samej górze - kajper.  

Jura zaczyna się utworami lądowymi kontynentalnymi - piaskowce, stanowiska z tropami dinozaurów, stanowiska gdzie jest zapis kopalny meandrujących rzek. Następnie podwyższa się poziom morza i na koniec jury znów poziom wód opada.  

dr Daniel Tyborowski - paleobiolog, interesuje się gadami morskimi, paleobiologią kręgowców morskich oraz izotopowym badaniem zębów i kości  

Znajdź nas:  
https://www.youtube.com/c/WszechnicaFWW/
https://www.facebook.com/WszechnicaFWW1/
https://anchor.fm/wszechnicaorgpl---historia
https://anchor.fm/wszechnica-fww-nauka
https://wszechnica.org.pl/