Mentionsy

95. Więcej niż samolubny gen – gen w dialogu ze środowiskiem

Debata XXII Festiwalu Nauki w Warszawie [22 września 2018]

W 2016 roku minęła 40 rocznica publikacji książki Richarda Dawkinsa pt. „Samolubny gen”.

„Myślą przewodnią tej książki jest pogląd, że zarówno my, jak i inne zwierzęta, jesteśmy maszynami stworzonymi przez nasze geny. Podobnie jak dobrze prosperujący chicagowscy gangsterzy, nasze geny przetrwały w świecie wielkiej konkurencji, w niektórych przypadkach przez miliony lat. I to upoważnia nas do przypisania naszym genom określonych cech. Będę się starał wykazać, że najważniejszą cechą, jakiej można oczekiwać u dobrze prosperującego genu, jest bezwzględny egoizm. Egoizm genu prowadzi na ogół do egoizmu w zachowaniach osobniczych. Tym niemniej, jak się przekonamy, w pewnych sytuacjach najlepszą drogą do osiągnięcia własnych egoistycznych celów jest praktykowanie ograniczonej formy altruizmu na poziomie osobniczym. W zdaniu tym słowa „w pewnych” i „ograniczonej” są bardzo ważne” – napisał o swojej książce sam autor.

„Samolubny gen” ukazał się po raz pierwszy w roku 1976 (wyd. pol. 1996, 2000) i od razu wywołał falę poruszenia wśród specjalistów-biologów i zwykłych czytelników. W pamięci zostały nazwy – samolubny gen, nieśmiertelny gen, Ślepy Zegarmistrz. Czy nowe odkrycia biologii molekularnej obalają koncepcję samolubnego genu?

Zaproszeni do debaty naukowcy rozważali złożone relacje pomiędzy genem a cechą, epigenetykę i dziedziczenie pozagenowe, rolę wpływu środowiska na kształtowanie genotypu i ewolucji, a także wpływu kultury na geny i ewolucję.

Debatę rozpoczął prof. Paweł Golik znakomitym, jak zwykle, wystąpieniem pełnym naukowej precyzji, a jednocześnie przystępnym i nie pozbawionym humoru. Prof. Golik nie obalił tezy Dawkinsa o tym, że gen jest przedmiotem selekcji, a organizm tylko sposobem genów na przeżycie, ale ją uzupełnił o mechanizmy związane z epigenetyką i dziedziczeniem pozagenowym, wskazując także na wpływ środowiska na kształtowanie fenotypu. Prof. Ewa Godzińska pokazała na przykładzie mrówek oraz pszczół dziedziczone i nabyte mechanizmy przystosowawcze, w szczególności związane z życiem społecznym tych owadów. Dr Marcin Ryszkiewicz skupił się na zagadnieniach związanych ze wzajemnymi relacjami pomiędzy ewolucją biologiczną a kulturową. Debatę poprowadziła prof. Małgorzata Kossut – neurobiolożka, Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN.

Muzyka Witam Państwa serdecznie. Wydana 42 lata temu popularnonaukowa książka Richarda Dawkinsa, samolubny gen, wstrząsnęła światem intelektualnym, stawiając jasno i wyraźnie tezę mówiącą, że w procesie ewolucji to gen jest przedmiotem selekcji. Impact ta książka zawdzięcza nie tylko temu, że argumentacja Dawkinsa była klarowna, ale też jego język był bardzo ekspresyjny. Ja będę cytować za chwilę. Więc tak było. Na początku replikujące się cząsteczki pływały w pierwotnym bulionie ...